Wszystkie budynki użyteczności publicznej nowo budowane, przebudowywane oraz rozbudowywane muszą być dostępne dla osób niepełnosprawnych. Dotyczy to szkół, urzędów, przychodni, szpitali, sądów, bibliotek, dworców, obiektów sportowych, muzeów, teatrów, a także miejsc kultu religijnego i innych instytucji, z których korzystają mieszkańcy. Prawo budowlane wymaga, by już na etapie projektu architektoniczno-budowlanego inwestor oraz projektant opisali, jak budynek będzie dostępny dla osób z niepełnosprawnościami. Zmiany ograniczające dostępność traktowane są jako istotne i wymagają ponownej zgody administracyjnej. Niedopuszczalne jest udzielanie odstępstw od warunków technicznych, które ograniczałyby dostępność.
Kontrola organów nadzoru budowlanego obejmuje nie tylko wnętrza, ale także otoczenie budynku. Utwardzone dojścia o szerokości minimum 1,5 m, brak progów, pochylnie o nachyleniu do 6%, windy, szerokie drzwi (minimum 90 cm), oznakowanie miejsc postojowych, dostępność sanitariatów – to elementy sprawdzane podczas odbioru obiektu. Przepisy wymagają także, by parkingi, place zabaw, śmietniki i ciągi piesze były zaprojektowane z myślą o użytkownikach z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
Czytaj też: Na czym polega przystosowanie jednostki mieszkalnej do potrzeb osób z niepełnosprawnościami?
Wszystkie nowe oraz modernizowane budynki mieszkalne muszą być dostępne dla osób niepełnosprawnych
Wszystkie nowe oraz modernizowane budynki mieszkalne, w tym budynki wielorodzinne muszą być dostępne dla osób niepełnosprawnych. Przepisy zobowiązują inwestorów do zapewnienia co najmniej jednego utwardzonego dojścia do budynku, szerokich wejść, wind lub pochylni, a także odpowiednich miejsc postojowych. W przypadku braku windy wymagane jest wykonanie pochylni lub zamontowanie urządzenia technicznego umożliwiającego dostęp na wyższe kondygnacje. Minimalna szerokość drzwi i przejść, wysokość montażu domofonów oraz skrzynek na listy, a także odpowiednie oznakowanie są określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury.
Dostępność dotyczy także przestrzeni wspólnych: korytarzy, wind, piwnic, a nawet miejsc gromadzenia odpadów. Przepisy wymagają, by co najmniej 6% mieszkań w budynku wielorodzinnym było dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami (przy budynkach z więcej niż czterema lokalami). Modernizacje istniejących budynków powinny prowadzić do eliminacji barier architektonicznych, a samorządy mogą korzystać z dofinansowań na ten cel.
Obiekty zamieszkania zbiorowego i usługowe
Obowiązek dostosowania dotyczy także budynków zamieszkania zbiorowego – domów pomocy społecznej, internatów, hoteli, akademików, schronisk, pensjonatów. Przepisy wymagają, by osoby z niepełnosprawnością miały dostęp do wszystkich pomieszczeń użytkowych, sanitariatów, sal zajęciowych i rekreacyjnych. Miejsca postojowe dla osób niepełnosprawnych muszą być oznaczone i zlokalizowane blisko wejść. Drogi dojścia muszą spełniać wymogi szerokości i nachylenia, a przestrzenie wspólne być wolne od barier.
Budynki usługowe, takie jak sklepy, apteki, restauracje, banki, punkty obsługi klienta, muszą umożliwiać osobom niepełnosprawnym swobodne wejście, poruszanie się i korzystanie z usług. Przepisy wymagają brak progów, szerokie drzwi, odpowiednie oznakowanie i przystosowane toalety. W praktyce oznacza to, że każda nowa inwestycja usługowa oraz każda przebudowa istniejącego obiektu musi uwzględniać potrzeby osób z niepełnosprawnościami.
Infrastruktura transportowa i rekreacyjna
Budynki i obiekty infrastruktury transportowej – dworce kolejowe, autobusowe, lotniska, przystanki komunikacji miejskiej – muszą być w pełni dostępne. Przepisy nakładają obowiązek stosowania wind, pochylni, niskich peronów, kontrastowych oznaczeń, informacji głosowych i wizualnych. Osoby z niepełnosprawnością muszą mieć możliwość samodzielnego zakupu biletu, skorzystania z poczekalni, toalet oraz bezpiecznego wejścia do pojazdu.
Obiekty rekreacyjne, takie jak baseny, siłownie, hale sportowe, stadiony czy parki, podlegają tym samym wymogom. Infrastruktura musi być przystosowana do potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności – zarówno ruchowymi, jak i sensorycznymi. Obejmuje to szerokości przejść, podjazdy, windy, szatnie, natryski oraz systemy informacyjne.
Przestrzeń publiczna, edukacja i zdrowie
Dostosowanie dotyczy także przestrzeni publicznej i otoczenia budynków. Chodniki, place, przejścia dla pieszych, przystanki komunikacji miejskiej, parkingi i place zabaw muszą być projektowane bez barier. Odpowiednie szerokości ścieżek, łagodne nachylenia, kontrastowe oznakowanie i sygnalizacja dźwiękowa ułatwiają orientację i poruszanie się osobom z niepełnosprawnościami. Samorządy coraz częściej wprowadzają standardy dostępności w planowaniu przestrzennym, a nowe inwestycje są finansowane z programów rządowych i środków unijnych.
Placówki edukacyjne – przedszkola, szkoły, uczelnie wyższe – oraz placówki ochrony zdrowia muszą być dostępne dla dzieci, młodzieży i dorosłych z niepełnosprawnościami. Sale lekcyjne, gabinety, toalety, biblioteki, stołówki, sale sportowe i przychodnie mają być wolne od barier, a personel musi mieć możliwość udzielania pomocy w sposób szybki i skuteczny. Przepisy wymagają odpowiedniego oznakowania, systemów przywoławczych, kontrastowych tabliczek informacyjnych oraz możliwości korzystania z usług przez osoby z niepełnosprawnością wzroku lub słuchu.
Zapewnienie dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami to wymóg prawny, który realnie wpływa na codzienne funkcjonowanie milionów ludzi. Eliminacja barier architektonicznych w szkołach, urzędach, placówkach zdrowia, mieszkaniach, obiektach usługowych, transportowych i rekreacyjnych sprawia, że wszyscy użytkownicy mają równe szanse na korzystanie z przestrzeni publicznej i prywatnej. Współczesne standardy projektowania oraz systematyczne kontrole realizacji inwestycji prowadzą do tego, że nowe i modernizowane budynki są coraz lepiej przygotowane na potrzeby osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
Dostępność nie jest już dodatkiem, lecz podstawą planowania i użytkowania przestrzeni. Dzięki konsekwentnej realizacji przepisów, wsparciu samorządów oraz programom dofinansowań, Polska stopniowo staje się krajem bardziej otwartym i przyjaznym dla wszystkich mieszkańców. Każda inwestycja spełniająca wymogi dostępności przybliża społeczeństwo do pełnej integracji, równości i niezależności osób z niepełnosprawnościami.
